استانبول/ خبرگزاری أنادولو

علی قوشچی، منجم، ریاضی‌دان و زبان‌شناس برجسته تُرک که به دستور سلطان محمد فاتح به‌عنوان مدرس مدرسه ایاصوفیه منصوب شد و به مطالعات نجوم و ریاضیات در استانبول رونق بخشید، 551 سال پیش در چنین روزی درگذشت.

نام اصلی او «علاءالدین علی» بود و هرچند تاریخ و محل دقیق تولدش مشخص نیست، اما گفته می‌شود در اوایل قرن پانزدهم میلادی در سمرقند به دنیا آمد.

خانواده قوشچی از محافل علمی سمرقند بودند. پدرش محمد، به دلیل سمت «دوغانجی‌باشی» (مسئول شکارچیان دربار) نزد الغ‌بیگ، به لقب «قوشچی» شهرت یافت. علی قوشچی آموزش‌های دینی و علمی خود را در سمرقند آغاز کرد و سپس نزد دانشمندانی چون قاضی‌زاده رومی اهل بورسا، غیاث‌الدین جمشید و الغ‌بیگ در زمینه ریاضیات و نجوم تحصیل کرد؛ آموزشی که نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری شخصیت علمی او داشت.

قوشچی پس از ادامه تحصیل در کرمان، آثار مهمی تألیف کرد که از جمله آن‌ها شرحی بر کتاب «تجریدالاعتقاد» خواجه نصیرالدین طوسی و رساله‌ای درباره حرکت ماه با عنوان «حلّ اشکال القمر» بود. این اثر را پس از بازگشت به سمرقند به الغ‌بیگ تقدیم کرد و مورد تحسین او قرار گرفت.

پس از درگذشت قاضی‌زاده رومی، قوشچی ریاست رصدخانه سمرقند را بر عهده گرفت و در تکمیل زیج مشهور «زیج الغ‌بیگ» سهم مهمی داشت. او همچنین به مأموریتی علمی به چین اعزام شد و پس از بازگشت، محاسباتی درباره مساحت زمین و نصف‌النهارها انجام داد.

پس از مرگ الغ‌بیگ، قوشچی راهی مکه شد و در مسیر، مدتی در تبریز اقامت کرد. در آنجا مورد احترام اوزون حسن، حاکم آق‌قویونلو قرار گرفت و به‌عنوان سفیر به دربار سلطان محمد فاتح در استانبول اعزام شد.

- سفر به استانبول

دانش قوشچی توجه سلطان محمد فاتح را جلب کرد و به دعوت او، در سال ۱۴۷۲ میلادی به استانبول آمد. گفته می‌شود سلطان برای استقبال از او ناوگانی از قایق‌ها و هیأتی از علما را اعزام کرد. قوشچی در سال ۱۴۷۳ به‌عنوان مدرس مدرسه ایاصوفیه منصوب شد و با تدریس خود، به‌ویژه در نجوم و ریاضیات، شور علمی تازه‌ای در پایتخت عثمانی پدید آورد.

او علاوه بر تدریس، در تدوین نظام‌نامه‌های مدارس و تألیف آثار مهم در کلام و فلسفه نیز نقش داشت.

- ساخت ساعت آفتابی برای مسجد فاتح

علی قوشچی با مأموریتی که از سلطان محمد فاتح دریافت کرد، برنامه آموزشی مدارس ثمانیه را همراه با ملا خسرو تنظیم کرد. وی همچنین طول و عرض جغرافیایی استانبول را دوباره محاسبه کرد؛ به‌طوری‌که طول جغرافیایی را ۵۹ درجه و عرض را ۴۱ درجه و ۱۴ دقیقه تعیین کرد.

او برای مسجد فاتح ساعت آفتابی ساخت؛ اقدامی که در برخی منابع به‌عنوان «آغاز مطالعات علم زمان در دوره عثمانی» توصیف شده است.

علی قوشچی در ۱۶ دسامبر ۱۴۷۴ در استانبول درگذشت و در نزدیکی آرامگاه ایوب سلطان به خاک سپرده شد. از شاگردان برجسته او می‌توان به نوه‌اش میریم چلبی و ملا لطفی اشاره کرد.

آثار علی قوشچی در سه حوزه نجوم و ریاضیات، کلام و اصول فقه، و زبان و دستور زبان طبقه‌بندی می‌شود. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «رساله فی‌الهیئه»، «رساله فی‌الحساب»، «الرساله الفتحیه» و «شرح زیج الغ‌بیگ» در نجوم و ریاضیات، و «الشرح الجدید علی التجرید» در علم کلام اشاره کرد. در حوزه زبان‌شناسی نیز آثار متعددی از او برجای مانده که برخی نسخه‌های آن‌ها امروزه مفقود است.