استانبول/ نرگس رضایی/ خبرگزاری آنادولو

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان روز جمعه (8 اوت 2025) طی مراسمی در کاخ سفید با حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا توافق‌نامه صلح امضا کردند.

در ادامه ترامپ، علی‌اف و پاشینیان بیانیه مشترکی درباره حل مناقشه بین آذربایجان و ارمنستان امضا کردند و ترامپ پیرامون آنچه که «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» خواند، گفت که یک منطقه ترانزیتی ویژه است که به آذربایجان اجازه می‌دهد به خاک خود نخجوان دسترسی کامل پیدا کند. همچنین ارمنستان در حال برقراری یک همکاری انحصاری با آمریکا برای توسعه این گذرگاه است که می‌تواند تا 99 سال ادامه یابد​​​​​​​ و در پی آن، مقامات ایران واکنش نشان دادند.

در مهمترین این واکنش‌ها، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در حاشیه جلسه هیئت دولت (19 مردادماه) در جمع خبرنگاران گفت: «در خصوص این کریدور (زنگزور) باید بگویم این کریدور آن چیزی نیست که در خبرها بزرگنمایی شده و طبق آنچه وزیر خارجه مطرح کرده است، خواسته‌های جمهوری اسلامی ایران رعایت شده است.»

او در ادامه تصریح کرد: چارچوب حفظ تمامیت ارضی، ایجاد ارتباط ما به اروپا و بسته نشدن راه ایران با شمال که مد نظر نظام بوده است، در آن دیده شده است؛ فقط دغدغه‌ای که وجود دارد که یک شرکت آمریکایی با شرکت ارمنستان می‌خواهند این راه را بسازند.

- مواضع اصولی ایران رعایت شده است

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران که پزشکیان به اظهارات او اشاره کرد، در حاشیه همین جلسه گفت: موضوع کریدور دیگر کاملاً کنار گذاشته شده و بحث بر سر یک جاده ترانزیتی است که تحت حاکمیت و صلاحیت قضایی ارمنستان، در خاک این کشور کشیده خواهد شد. اجرای این پروژه بر عهده شرکتی است که، طبق آنچه گفته شده، یک شرکت آمریکایی–ارمنی خواهد بود که در ارمنستان ثبت شده و تحت قوانین این کشور فعالیت می‌کند. البته همان‌طور که در بیانیه وزارت امور خارجه آمده، هرگونه حضور خارجی در منطقه، به هر شکل که باشد، می‌تواند تبعات منفی برای صلح و ثبات منطقه داشته باشد. این موضوع را همواره با طرف‌های آذربایجانی و ارمنی مطرح کرده‌ایم و بر آن تأکید خواهیم داشت. ما از نزدیک تحولات را رصد می‌کنیم. تاکنون مواضع اصولی ما رعایت شده است.

عراقچی در عین حال، به نگرانی تهران اشاره کرد و افزود که «حضور احتمالی شرکت آمریکایی موجب نگرانی است» و امروز در گفت‌وگو با آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان اظهار داشت: این مسیر نباید موجب تغییر ژئوپلیتیک منطقه یا قطع دسترسی ایران به سایر مسیرهای مواصلاتی شود. در هر تصمیم و اقدامی باید احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورها کاملا رعایت شود.

- طوری عجیب و غریب نشان داده می‌شود که انگار کل مرز شمالی ایران از دست رفته است

در ادامه واکنش‌ها از تهران به کریدور زنگزور، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، امروز در نشست خبری اعلام کرد: «گذرگاه زنگزور ربطی به از دست رفتن مرزهای ایران ندارد. این ناحیه که به نام گذرگاه زنگزور معروف است، بخش کوچکی از مرز ماست و موضوع توافق ارمنستان و آذربایجان در فضای مجازی به صورت عجیب و غریبی نشان داده می‌شود؛ انگار کل مرز شمالی ما از دست رفته است».

مهدی سنایی، مشاور سیاسی رئیس‌جمهور ایران نیز در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «ایران از صلح میان همسایگانش استقبال می‌کند و همچنین با رفع انسداد از مسیرهای مواصلاتی مخالفتی ندارد، ولی نسبت به طرح‌هایی که قدرت‌ها و سازمان‌های فرامنطقه‌ای را وارد سازوکار امنیتی و ژئوپلیتیک منطقه تاریخی قفقاز کند حساس است و درباره زمینه‌سازی تشدید تنش از این طریق، هشدار می‌دهد.»

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در نشست خبری (دوشنبه 20 مردادماه) در پاسخ به سوالی درباره «کریدور زنگزور» گفت: از مدت‌ها پیش با ارمنستان درباره این موضوعات گفت‌وگو داشته‌ایم. در خصوص اصل موضوع انعقاد توافق صلح نیز، این مسئله جدیدی نیست؛ چنان‌که در گفت‌وگوهای پیشین، دو طرف را ترغیب کرده‌ایم تا در امضای موافقت‌نامه صلح تسریع کنند. ما معتقدیم این موافقت‌نامه صلح می‌تواند نقطه عطفی در تثبیت صلح و ثبات در قفقاز جنوبی باشد.

در این راستا، علی باقری کنی، عضو شورای راهبردی روابط خارجی با حضور در برنامه‌ای در تلویزیون ایران ضمن تاکید بر این نکته که «جمهوری اسلامی به‌‌راحتی از موضوع زنگزور نمی‌گذرد»، گفت: «وزارت خارجه روسیه در مورد زنگزور موضع گرفت و دیگر کشورها هم ساکت نخواهند نشست.»

- با روسیه یا بدون روسیه مانع احداث کریدور خواهیم شد

اما تندترین واکنش از سوی علی‌اکبر ولایتی، مشاور آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در امور بین‌الملل صورت گرفت که هشدار داد با روسیه یا بدون روسیه مانع احداث کریدور خواهند شد.

ولایتی در گفت‌وگو با «تسنیم»، با تأکید بر مخالفت همیشگی تهران با کریدور زنگزور، مدعی شد که این کریدور موقعیت ژئوپلتیک منطقه را تغییر می‌دهد، مرزها را جابه‌جا می‌کند و در راستای تجزیه ارمنستان طراحی شده است.

او حتی به «اقدامات محکم ایران» در نشان دادن مخالفت با راه‌اندازی کریدور زنگزور اشاره و اذعان کرد: «نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید باقری (رئیس وقت ستادکل نیروهای مسلح ایران) رزمایش‌های متعددی در شمال غرب ایران انجام دادند که نشان‌دهنده آمادگی و جدّیت کشورمان برای جلوگیری از این اقدام بود.»

ولایتی در ادامه گفت که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در سفری که پیش‌تر به ایران داشته، تأکید کرده که «با موضع ایران موافق و با احداث کریدور مخالف است».

اما نیکول پاشینیان در کنار ترامپ پس از امضای توافق صلح با جمهوری آذربایجان در کاخ سفید که آن را «توافق بزرگ» خواند، گفت: ما قادر خواهیم بود با ایالات متحده آمریکا به صلح و رفاه دست یابیم.

گفتنی است آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران روز (30 ژوئیه 2024) در دیدار با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و هیأت همراه وی، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران مسیر زنگزور را به ضرر ارمنستان می‌داند و همچنان بر این موضع خود ایستادگی دارد.»